O cenzurze bez cenzury

Cykl: Sowie myśli

Na sytuację mediów duży wpływ mają ustrój i władza. Zapewne każdy z Was zna słowo cenzura. Krótko mówiąc, jaka władza, taka cenzura. Zacznijmy od rozróżnienia systemów medialnych, bo ich kształt zależny jest właśnie od ustroju. Czy istnieje system medialny, który nie cenzuruje niczego? Dla jednych będzie to ulga, a dla innych rozczarowanie, ale odpowiedź brzmi nie

W każdym kraju na świecie obowiązują prawa, które regulują, co obywatel może, a czego nie. A ludzie są różni, mają różne poglądy ideologiczne, polityczne, zróżnicowany system wartości, a także różne stosunki do innych ludzi, ale za pomocą mediów w zgodzie z obowiązującym prawem wszystkiego nie upublicznimy. W internecie (…) upatrywano się (…) szansy na demokratyzację przekazu medialnego. To on miał być medium łatwo dostępnym, wolnym od cenzury (…), jak pisze Agnieszka Zysiak w tekście Sieć 2.0 – nowe ramy tworzenia i zdobywania wiedzy? Jednak nawet tutaj obowiązuje nas prawo i regulaminy. Z drugiej strony brak jakichkolwiek regulacji mógłby spowodować przecież, że zapanowałby chaos. Niektórzy mogliby wykorzystać to, jako furtkę do nakłaniania do przestępstw oraz przyzwolenie do braku poszanowania drugie człowieka. Brak cenzurowanych tematów miałby rację bytu tam, gdzie panowałaby całkowita anarchia.

Medioznawcy rozróżniają systemy: autorytarny, liberalny, społecznej odpowiedzialności i komunistyczny. Ustroje, a tym samym systemy medialne na określonych obszarach zmieniały się w wyniku przemian społecznych czy zmiany władzy. Patrząc na historię oraz obraz teraźniejszości niektórych państw, to się zmieniało.

Na przykład w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX między innymi (…) Prawodawca  zabraniał rozpowszechniania treści >>wykładających szkodliwe zasady socjalizmu i komunizmu<< dążących do >>zachwiania lub zniweczenia istniejącego stanu rzeczy lub wprowadzenia anarchii<<. Zakazywano też publikacji wzniecających nienawiść klasową oraz >>natrząsających się<< z instytucji państwowych i społecznych (…), jak opisuje Marek Tobera w tekście Cenzura czasopism w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku. Ten fakt kontrastuje między innymi z cenzurą i tematami cenzurowanymi w okresie, kiedy myśl komunistyczna i socjalistyczna dominowała. Mam na myśli oczywiście Polskę Rzeczpospolitą Ludową, jednak w jednym i drugim przypadku złego słowa o władzy nie można było powiedzieć/napisać.

Wróćmy do konkretów, czyli wymienionych wcześniej systemów medialnych. Zacznijmy od autorytarnego. Rozwijał się on w Anglii w XVI i XVII wieku. Występuje do dziś w wielu krajach na świecie. Głównym celem mediów w tym systemie jest wspieranie działań panującego, rządu czy państwa. Są kontrolowane poprzez patenty rządowe, licencjonowanie, a także cenzurę. Co jest cenzurowane? Krytyka mechanizmów politycznych oraz działań osoby sprawującej władzę.

Wspomniałam o Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, więc trudno nie opisać systemu komunistycznego. Ten system medialny rozwinął się w ZSSR, Chinach i krajach satelitarnych. Niektóre jego elementy zostały przejęte z faszyzmu. Główny cel funkcjonowania mediów stanowi doprowadzenie do sukcesu, utrzymanie systemu i rządzącej partii. Kontrolowane są przez tak zwaną biurokrację prawdy oraz państwo. A co je jest cenzurowane? Oczywiście krytyka celów partii w odróżnieniu od taktyki. Jaka jest różnica między systemem autorytarnym, a komunistycznym? W autorytarnym media są instrumentem polityki państwa, choć niekoniecznie stanowią jego własność (prywatne lub publiczne) Z kolei w komunistycznym media państwowe są pod pełną kontrolą jako tak zwane ramie państwa. Własność: publiczne.

System medialny liberalny kształtował się w Anglii po 1688 roku oraz w USA. Miało to też wpływ na rozwój systemów medialnych w innych krajach. Media zaczynają pełnić funkcję informacyjną, rozrywkową, a nawet sprzedażową, ale przede wszystkim dążą do odkrycia prawdy i kontroli rządu. Instrumentami kontroli są samoredukujący się wolny rynek idei i reguły  prawne. Nawet w tym systemie medialnym istnieją tematy cenzurowane. Jakie? Zniesławienie, tematyka obsceniczna, a w trakcie wojny podżeganie do buntu.

Ostatnim systemem medialnym, który powinniśmy znać z obserwacji w Polsce, jest społecznej odpowiedzialności. Rozwijał się on w Stanach Zjednoczonych w XX wieku, jak również w między innymi w Wielkiej Brytanii i Kanadzie. Głównymi celami mediów są: informowanie, rozrywka, sprzedaż, a przede wszystkim tworzenie forum do rozwiązywania konfliktów społecznych. Z kolei instrumenty kontroli, to opinia publiczna, akcje odbiorców oraz etyka zawodowa. I tutaj istnieją tematy cenzurowane: ataki na prawa jednostki, a także interesy społeczne.

Co szczególnie różni system liberalny od społecznej odpowiedzialności? Własność mediów. W pierwszym systemie medialnym media są głównie własnością prywatną, a prawo do nadawania i publikacji mają ci, którzy mają odpowiednie środki finansowe. Z kolei w systemie społecznej odpowiedzialności własność mediów jest prywatna, o ile państwo nie musi ich przejąć, aby zrealizować cele społeczne. Nadawać i publikować mogą wszyscy, którzy mają coś do powiedzenia.

W każdym z powyższych systemów medialnych media mają inne z głównych celów i inne tematy cenzurowane. Każdy z poszczególnych systemów kształtował się również w innym czasie. W poszczególnych krajach system medialny się zmieniał w zależności od władz i ustroju politycznego, a cenzura? Ona tak naprawdę nie znika. Każde społeczeństwo zmienia się na przestrzeni wielu, wielu lat. Zmienia się system medialny, prawo, a więc zmianie ulegają też tematy cenzurowane.